Biologiya

1. Kafedra haqida qisqacha ma’lumot:

Kafedra 1931-yilda “Tabiiy fanlar” nomi bilan tashkil etilib, biologiya va kimyo yo‘nalishida o‘qituvchilar tayyorlashni boshlagan. Dastlab yagona kafedra sifatida faoliyat yuritgan bo‘lsa-da, vaqt o‘tishi bilan uning tarkibiy tuzilmasi va ilmiy salohiyati mustahkamlandi. Farg‘ona pedagogika institutining olimlari — prof. S.V. Avrinsev va S.P. Deyneka jalb etilishi kafedraning rivojiga sezilarli hissa qo‘shdi. 1957-yilda dotsent (keyinchalik prof.) G‘.X. Abdullayev rektor etib tayinlangach, ilmiy darajali mutaxassislarni ko‘paytirish, yosh kadrlarni jalb etish va yangi kafedralar tashkil etishga e’tibor kuchaydi. 1992-yilda institut universitet maqomini olgach, kafedra “Biokimyo va biofizika” nomi bilan qayta tashkil etilib, unga akademik A. Qosimov rahbarlik qildi. Shu davrda o‘simlik fiziologiyasi bo‘yicha, ayniqsa yangi paxta navlarini yaratish yo‘nalishida ilmiy izlanishlar yo‘lga qo‘yildi va “Fitotron” laboratoriyasi tashkil etildi. 1997-yildan “Biologik faol moddalar” laboratoriyasida biostimulyatorlarning o‘simliklarga ta’siri bo‘yicha tadqiqotlar olib borila boshlandi. Kafedra mudirlari: 1982–1992 — akademik A. Qosimov, 1992–1999 — dots. Q. Qo‘chqarov, 1999–2001 — prof. L. Saidboyeva, 2001–2003 — b.f.n. A. Sheraliyev, 2003–2004 — b.f.n. G‘. Jo‘raqulov, 2004–2007 — dots. E. Xalilov,  2007–2011 — prof. K. Tojiboyev. 2011-yilda “Biokimyo va biofizika” hamda “Zoologiya” kafedralari birlashtirilib, “Zoologiya va biokimyo” kafedrasi tashkil etildi. 2011–2018-yillarda dots. D.S. Tuychiyeva rahbarlik qilgan, 2018-yildan esa “Biologiya” kafedrasiga b.f.d. (DSc) prof. A.K. Xusanov boshchilik qilmoqda. Kafedra olimlari orasida prof. G.K. Dubovskiy (1958-yildan) saratonlar faunasini o‘rganib, 350 dan ortiq tur, 3 yangi urug‘ va 1 kenja urug‘ni aniqlagan. Prof. M.H. Axmedov (1980–1995) O‘rta Osiyo shiralari faunasini tadqiq etib, 10 dan ortiq yangi turlarni fanga kiritgan. Shu davrda Farg‘ona vodiysi zoologik tadqiqotlar markaziga aylandi. Prof. A.K. Xusanov rahbarligida ko‘plab yosh mutaxassislar tayyorlanib, ular biologiya fanining rivojiga hissa qo‘shmoqdalar.

Kafedraning so‘nggi yillardagi yutuqlari: 2016–2025-yillar davomida kafedra professor-o‘qituvchilari tomonidan 30 dan ortiq darslik, o‘quv-uslubiy va elektron qo‘llanmalar, hamda bir necha monografiyalar yaratildi. Ilmiy izlanishlar natijasida 12 ta patent va mualliflik guvohnomalari olindi, 250 dan ortiq tezis hamda 150 dan ziyod maqolalar nufuzli jurnallarda, jumladan Scopus va Web of Science bazalarida nashr qilindi. 2022–2025-yillar oralig‘ida kafedra xodimlari tomonidan Scopus va Web of Science jurnallarida 22 ta, yuqori impakt faktorli nashrlarda 12 ta, boshqa xorijiy jurnallarda 30 ta va OAK jurnallarida 127 ta maqola, shuningdek 195 ta anjuman tezislari chop etilgan. Kafedraning o‘quv-moddiy bazasi zamonaviy laboratoriya jihozlari — avtoklav, bidistillyator, laminar boks, mikrotsentrifuga, mikrotom, mikroskop va boshqa asboblar bilan boyitildi. “Biologiya ilmiy ishlab chiqarish laboratoriyasi” tashkil etilib, probiotik preparatlar va mikrobiologik o‘g‘itlar ishlab chiqarish uchun Fermentyor (300 l), Lioflizator (50 kg) va uchta Avtoklav xarid qilindi.

Kafedraning o‘quv-uslubiy va ilmiy faoliyati:  So‘nggi yillarda kafedra professor-o‘qituvchilari tomonidan biologiya fanining turli yo‘nalishlariga oid bir qator darsliklar, o‘quv qo‘llanmalar va monografiyalar chop etildi.  Darsliklar: Kafedra a’zolari tomonidan “Sitologiya” (I. Badalxo‘jaev, T. Madumarov, 2020), “Hayvonlar ekologiyasi” (A. K. Xusanov, 2022), “Gistologiya” (I. Badalxo‘jaev, 2021), “O‘simliklar fiziologiyasi” (F. M. To‘xtaboeva, D. S. To‘ychieva, 2023), “Biologik xilma-xillikni saqlash masalalari” (K. Zokirov, 2024) kabi darsliklar nashr etilgan. Shuningdek, “Учебник по цитологии” (И. Бадалхўжаев, А. Хусанов, 2022) va “Гистология и эмбриология” (И. Бадалхўжаев, 2022) rus tilida chop etilgan. O‘quv qo‘llanmalar: So‘nggi yillarda “Ornitologiya” (A. M. Ummatov, A. K. Xusanov, 2024), “Zoogeografiya” (A. M. Ummatov, 2024; F. Yuldashev, A. Ummatov, 2021), “Biokimyo asoslari” (M. Ikromova, 2022), “Biologiyaning dolzarb muammolari” (A. K. Xusanov va boshq., 2022), “Biotexnologiyaning zamonaviy tadqiqot usullari” (D. To‘ychieva, 2022), “Biotexnologiya fanidan laboratoriya mashg‘ulotlari” (I. I. Muxammedov va boshq., 2024) kabi o‘quv qo‘llanmalar tayyorlandi. Shuningdek, “Sitologiya”, “Gistologiya va embriologiya”, “Umurtqasiz hayvonlar zoologiyasi”, “O‘simliklar fiziologiyasi” fanlaridan amaliy mashg‘ulotlar to‘plamlari ham nashr etilgan. Atlas va laboratoriya ishlanmalari: “Sitologiya, gistologiya va embriologiyadan atlas” (I. Badalxo‘jaev, A. K. Xusanov, X. Sulaymonov, 2025), “O‘simliklar fiziologiyasidan laboratoriya mashg‘ulotlari” (F. M. To‘xtaboeva va boshq., 2025) kabi amaliy ko‘rgazmali nashrlar yaratilgan. Monografiyalar: Kafedra olimlarining ilmiy izlanishlari asosida bir qator monografiyalar chop etilgan. Jumladan: Afidoindikatsiya, transformatsiya va transgressiya (M. H. Axmedov, A. K. Xusanov va boshq., 2014), Sharqiy Farg‘ona afidofaunasi (Homoptera, Aphidinea) (A. K. Xusanov, 2021), Цикадовые пастбищных растений Каршинской степи (X. A. Sulaymanov, A. G. Kojevnikova, 2021), Farg‘ona vodiysi koksidlari (Homoptera, Coccinea) faunasi, morfologiyasi va ekologiyasi (K. Zokirov, O. T. Sobirov, 2021), Morpho-anatomical structure of leaves, bracts (E. Y. Ruzmatov, F. M. To‘xtaboeva, D. S. Tuychiyeva, 2024), Кокциды (Homoptera, Coccinea) плодовых растений Ферганской долины (K. Zakirov, 2025), Vitaminlar va ularning ahamiyati (M. Ikromova, 2025). Patentlar: Kafedra olimlarining ilmiy ishlanmalari natijasida bir nechta patentlar olingan, jumladan: A. K. Xusanov va boshqalarning “Suvdagi mikroplastik namunasini yig‘ish qurilmasi uchun” — №FAP 2735 (2023) va №FAP 2662 (2023), Sh. A. Tashbayevning “Mitselial zamburug‘larning kislota hosil qilish xususiyatini dastlabki baholash uchun ekspress-usul” — №IAP 07072 (2022). Kafedradagi ta’lim yo‘nalishlari: Kafedra quyidagi ta’lim bosqichlari bo‘yicha mutaxassislar tayyorlaydi: Bakalavriat: Biologiya, Biotexnologiya. Magistratura: Biologiya, Biotexnologiya, Biofizika va Biokimyo. Oliy ta’limdan keyingi (PhD) ta’lim: 03.00.01 – Biokimyo, 03.00.06 – Zoologiya, 03.00.07 – O‘simliklar fiziologiyasi, 03.00.12 – Biotexnologiya, 13.00.02 – Ta’lim va tarbiya nazariyasi hamda metodikasi (Biologiya). Kafedraning ilmiy salohiyati: So‘nggi yillarda kafedraning ilmiy salohiyati sezilarli darajada oshdi. A.Xusanov biologiya fanlari doktori (DSc, 2020), O.Sobirov (2020), M.Jaynaqov (2021), M.Zokirova (2022), S.Kambarov (2024), M.Jo‘rayev (2024), B.Nizomova (2025) va I.Isaqov (2025) biologiya fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD) ilmiy darajasiga ega bo‘ldilar. Bugungi kunda kafedraning umumiy ilmiy salohiyati 57%ni tashkil etadi. Ilmiy salohiyatni oshirish istiqbollari: Kafedrada 2025–2030-yillar uchun ilmiy-pedagogik kadrlar tayyorlash va salohiyatni oshirish rejasi ishlab chiqilgan. Rejaga muvofiq, 2030-yilga qadar 6 ta doktorlik dissertatsiyasi himoya qilinishi rejalashtirilgan. Kafedraning asosiy ilmiy-tadqiqot yo‘nalishlari: - Farg‘ona vodiysi hayvonot dunyosini tadqiq etish, tur tarkibi va tarqalishini o‘rganish hamda noyob turlarni muhofaza qilishning nazariy va amaliy muammolarini hal etish. - Hasharotlarni molekulyar-genetik tahlillar asosida o‘rganish va ularni ma’lumotlarini Xalqaro gen banki bazasiga kiritish. - Azot fiksasiyalovchi mikroorganizmlarni ajratib olish va ular asosida biologik o‘g‘itlar ishlab chiqarish texnologiyasini yaratish. - Tirik organizmlarda modda va energiya almashinuvi jarayonlarini o‘rganish va ularni tadqiq etishning zamonaviy usullarini ishlab chiqish. - Farmasevtik xususiyatga ega bulgan dorivor o‘simliklarni in vitro usulda kupaytirish - Ksenobiotiklar (kimyoviy vositalar)ni tirik organizmlar organ va hujayralariga ta'siri va ularni o'simlik faol moddalari asosida korreksiyalash yo'llarini tadqiq qilish. Kafedraning hamkorliklari: Hozirgi vaqtda kafedra ilmiy tadqiqot yo‘nalishlari bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi tasarrufidagi Xorazm Ma’mun akademiyasi, Zoologiya, Genetika va o‘simliklar eksperimental biologiyasi, Mikrobiologiya, Don va dukkakli ekinlar ilmiy-tadqiqot institutlari, Genomika va bioinformatika markazi, O‘zbekiston Respublikasi Qishloq xo‘jaligi vazirligi, ilmiy va o‘quv uslubiy ishlar bo‘yicha Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universiteti, Farg‘ona davlat universiteti, Namangan davlat universiteti, Tomsk davlat universiteti, Belorussiya davlat universiteti, Tojikiston milliy universiteti, Qirg‘iz-O‘zbek universiteti, Innovatsiya, texnologiya va energetika instituti (Qirg‘iziston), Qirg‘iziston FA Biologiya instituti, Andijon viloyati sanitariya-epidemiologiya osoyishtalik markazi bilan yaqindan hamkorlik aloqalarini bog‘lagan.

BAKALAVR				BAKALAVR
1-KURS	1-SEMESTR	Sitologiya, gistologiya, embriologiya		2-KURS	1-SEMESTR	Biokimyo va molekulyar biologiya
						Mikrobiologiya va virusologiya
		Mikrob biotexnologiya
						Zoologiya
						Biotexnologiya asoslari
	2-SEMESTR	Sitologiya, gistologiya, embriologiya			2-SEMESTR	Zoologiya
						Mikrobiologiya va virusologiya
		Bioximiya va sport bioximiyasi				Biokimyo va molekulyar biologiya
						Parazitologiya
		Mikrobiologiya				Biotexnologiyada xavfsizlik
BAKALAVR				BAKALAVR
3-KURS	1-SEMESTR	O'simliklar fiziologiyasi		4-KURS	1-SEMESTR	Parazitologiya
		Biofizika				Biologiya o'qitish metodikasi
		Biotexnologiya
		Ionlantiruvchi nurlar biologiyasi
						Biotexnologiya
		Entomologiya
	2-SEMESTR	Biologiyaning zamonaviy tadqiqot usullari			2-SEMESTR	Bioinformatika
		Umumiy biologiya
		Biotexnologiya				O'simliklar fiziologiyasi
		O'simliklar fiziologiyasi
		Biofizika
BAKALAVR
5-KURS	1-SEMESTR	Zoogeografiya
	2-SEMESTR

 

MAGISTR				MAGISTR
1-KURS	1-SEMESTR	Ilmiy-tadqiqot metodologiyasi		2-KURS	1-SEMESTR	Vitaminlar biokimyosi
		Biologik membranalar				Enzimologiya
		Maxsus fanlarni o'qitish metodikasi				Molekulyar biofizika
		Ekobiotexnologiya				Funksional biokimyo
		Bioxilma-xillik				Hayvonlar ekologiyasi
		Biologiyaning dolzarb muammolari				Maxsus fanlarni o'qitish metodikasi
		Maxsus fanlarni o'qitish metodikasi				Bioreaktorlar apparatlar va jarayonlar
	2-SEMESTR	Lipidlar biokimyosi			2-SEMESTR
		Molekulyar biotexnologiya
		Oziq-ovqat va boyitilgan oziq-ovqat mahsulotlari biotexnologiyasi
		Radiobiofizika
		Oqsillar biokimyosi
		Umumiy parazitologiya
		Farg'ona vodiysi hayvonot dunyosi
		Biostatistika
		Bioreaktorlar apparatlar va jarayonlar